Onderscheid maken op basis van leeftijd op de arbeidsmarkt is verboden volgens artikel 1 van de Nederlandse Grondwet, maar ook op basis van de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid (WGBL). Toch voelen veel mensen zich gediscrimineerd op basis van hun leeftijd. Volgens een recent SCP-rapport is leeftijdsdiscriminatie zelfs de meest voorkomende vorm van discriminatie in Nederland. Net als andere vormen van discriminatie kan leeftijdsdiscriminatie expliciet zijn, maar manifesteert het zich vaker impliciet. Zo toonde onderzoek in opdracht voor het College voor de Rechten van de Mens dat in 2019 in 0,2 procent van alle vacatureteksten sprake was van expliciete leeftijdsdiscriminatie (bijvoorbeeld, “je bent niet ouder dan 25”), en in 3,1 procent van de vacatureteksten sprake was van impliciete leeftijdsdiscriminatie (bijvoorbeeld, “je bent student” of “je hebt maximaal twee jaar werkervaring”).
Leeftijdsdiscriminatie beperkt zich natuurlijk niet tot vacatureteksten; het lijkt zich vooral te uiten in ongelijke behandeling door werkgevers. Zo kunnen ouderen, en soms ook jongeren, minder vaak worden uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek, of na een gesprek om onduidelijke redenen de baan niet krijgen. In individuele gevallen is leeftijdsdiscriminatie dan doorgaans niet te bewijzen, maar als er in de samenleving sprake is van een patroon waarbij gekwalificeerde ouderen minder kans maken op een baan, is er op dat niveau duidelijk sprake van leeftijdsdiscriminatie.
In februari 2020 vroeg het NIDI 1.566 werkenden tussen de 40 en 68 jaar of, en in welke gevallen, men in de laatste vijf jaar leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt heeft ervaren. Ter verduidelijking: alleen mensen met werk (in loondienst of als freelancer) zijn ondervraagd. Vermoedelijk zijn de ervaringen met leeftijdsdiscriminatie nog een stuk groter onder mensen die werkloos zijn en actief werk zoeken, alleen al omdat zij vaker in de positie komen om afgewezen te worden. De resultaten van dit onderzoek tonen duidelijk aan dat de ervaring met leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt stijgt naarmate men ouder is (zie figuur).
Opvallend is dat de groep van 55 tot 59 jaar even vaak (18%) te maken heeft met leeftijdsdiscriminatie als de groep van 50 tot 54 jaar. Dit suggereert dat veel werkgevers de leeftijd van 50 jaar zien als een soort ankerpunt, waarna iemand als ‘oud’ wordt gezien. Eenzelfde soort effect lijkt op te treden bij de leeftijd 60 (23%). Ook opvallend is dat mensen van 65 jaar en ouder juist minder te maken hebben met leeftijdsdiscriminatie (13%), zelfs minder dan de 50- tot 60-jarigen. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat werkende 65-plussers zich in de laatste fase van hun carrière bevinden, niet meer op zoek zijn naar ander werk, en daardoor minder leeftijdsdiscriminatie ervaren. Leeftijdsdiscriminatie wordt door alle leeftijdsgroepen veruit het vaakst ervaren bij het solliciteren naar werk. In andere situaties, zoals bij het al dan niet krijgen van promotie, de toegang tot scholing op het werk, of bij ontslag of reorganisatie werd veel minder vaak leeftijdsdiscriminatie ervaren. Dit komt vermoedelijk doordat werknemers, wanneer zij eenmaal binnen zijn bij een organisatie, hun waarde hebben kunnen bewijzen en minder snel dan bij een sollicitatie afgerekend worden op een oppervlakkig kenmerk zoals leeftijd.
Jaap Oude Mulders, NIDI-KNAW en Rijksuniversiteit Groningen, e-mail: oudemulders@nidi.nl
Literatuur
- Andriessen, I., J. Hoegen Dijkhof, A. van der Torre, E. van den Berg, I. Pulles, J. Iedema en M. de Voogd-Hamelink (2020), Ervaren discriminatie in Nederland II. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
- Fokkens, A., en C.J. Beukeboom (2020), Leeftijdsdiscriminatie in vacatureteksten: Een herhaalde geautomatiseerde inhoudsanalyse naar verboden leeftijd-gerelateerd taalgebruik in vacatureteksten uit 2017 en 2019. Rapport in opdracht van het College voor de Rechten van de Mens. Amsterdam: Vrije Universiteit.
