Welke demografische trends waren er tussen de eerste en huidige editie van Demos zoal zichtbaar? De Nederlandse bevolking groeide van 14,5 tot 18 miljoen inwoners. Door de gestegen levensverwachting nam het aandeel 65-plussers toe van 12 naar 21 procent. De vruchtbaarheid bleef met tussen gemiddeld 1,4 en 1,8 kind per vrouw relatief laag en, mede door de sterke toename van het aandeel alleenstaanden van 28 naar 40 procent, nam de gemiddelde huishoudensgrootte geleidelijk af. Het huwelijk werd minder populair en het aandeel eenoudergezinnen groeide. Door de toegenomen buitenlandse migratie groeide het aandeel mensen met een niet-Nederlandse nationaliteit van 3,9 tot 8,6 procent en nam de diversiteit toe. Wereldwijd nam de bevolking in 40 jaar nog sterker toe: van 4,8 tot 8,2 miljard mensen. De mondiale vruchtbaarheid daarentegen daalde sterk, net als de kindersterfte.
Wat als een belangrijk bevolkingsvraagstuk wordt gezien is door de verschillende demografische trends in de loop der tijd veranderd. Van zorgen over de aanhoudend lage vruchtbaarheid en veranderingen in de primaire leefsfeer (zoals echtscheiding en eenoudergezinnen) en sociale netwerken, verschoof dit perspectief in de jaren negentig geleidelijk naar de opkomende vergrijzing van de bevolking en verschillen in gezondheid en levensverwachting. De 21ste eeuw bracht het einde van de natuurlijke bevolkingsgroei in zicht met doorzettende vergrijzing en aanhoudende zorgen over lage geboorteaantallen. Naarmate migratie in het begin van deze eeuw een steeds grotere rol speelde in de groei van de bevolking, gaf dit een nieuw accent aan het bevolkingsvraagstuk. Al deze demografische ontwikkelingen vormen een belangrijk onderdeel van de maatschappelijke ontwikkelingen met ingrijpende effecten op onder meer wonen, werken, welzijn en zorg.
Hoe hebben de verschillende Demos-redacties zich de afgelopen decennia gekweten van hun taak om de kennis en meningsvorming over deze bevolkingsvraagstukken te bevorderen? Waarover werd zoal geschreven? De geschetste demografische ontwikkelingen worden weerspiegeld in Demos. Als we kijken waar het blad de afgelopen 40 jaar in ruim 400 edities met meer dan 1.200 artikelen over heeft bericht (zie de figuur), zien we dat het thema bevolkingstrends gedurende het eerste decennium van Demos het belangrijkste thema was, maar in de loop van de tijd aan belang heeft ingeboet. Het brede thema van familie en gezin heeft zich in min of meer gelijkblijvende aandacht mogen verheugen. Hetzelfde geldt, zij het in iets mindere mate, voor het thema gezondheid. Het thema ouderen is vanaf de jaren negentig duidelijker op de agenda gekomen. Het thema migratie heeft het afgelopen decennium steeds meer aandacht gekregen en was de afgelopen vijf jaar het belangrijkste thema. Al met al lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat Demos de afgelopen veertig jaar evenwichtig heeft geschreven over de wisselende aspecten van de demografische ontwikkeling. In de artikelen zijn vooral de maatschappelijke achtergronden en gevolgen van demografische trends ruim aan de orde komen.
De respectabele levensduur van Demos was zeker niet mogelijk geweest zonder de organisatorische stabiliteit en betrokkenheid van het NIDI bij het blad en uiteraard ook een trouw lezerspubliek, evenals de inzet en flexibiliteit van de opeenvolgende redacties en de ruim 600 auteurs van binnen en buiten het NIDI. Hopelijk zijn dit ook succesfactoren voor de volgende 40 jaar.
Nico van Nimwegen, NIDI-KNAW / Rijksuniversiteit Groningen, e-mail: nimwegen@nidi.nl
Peter Ekamper, NIDI-KNAW / Rijksuniversiteit Groningen, e-mail: ekamper@nidi.nl
Literatuur
- CBS (2025), Thema Bevolking [StatLine].
- Verenigde Naties (2024), World Population Prospects 2024 [Online Edition].
